“Duizend Dagen Extreem Leven” (2013) is, volgens de sub-titel, een dag boek van een oorlogsjournalist in Afghanistan. Die journalist is Nathalie Righton, die voor de Volkskrant zo’n drie jaar, van begin 2010 tot eind 2012, verslag deed van het Afghanistan conflict, in Afghanistan. Er is wel het een en ander aan te merken op het boek. Het had wat strakker geschreven kunnen zijn, met minder herhalingen. Een goede editor had de tekst flink kunnen inkorten. Af en toe vervalt mevrouw Righton in cliches die je eigenlijk niet van een journalist zou mogen verwachten. Af en toe is ze ook wel heel erg zelfingenomen, en bewust van haar heldenstatus.
Dat gezegd hebbende, is dit een geweldig verslag van een persoonlijke ervaring in een heel confronterend oorlogsgebied dat voor de Westerling zo ongrijpbaar blijft vanwege de enorme cultuurverschillen. De strekking van het boek is dat Afghanen helemaal niet zo blij zijn met hun Westerse bevrijders van de Taliban als de Westerse woordvoerders, en de Westerse politici die hun carriere heiraan verbonden hebben, ons willen doen geloven. Afghanen zijn eigenlijk steeds teleurgestelder in hun bevrijders, die in hun ogen de oorlog aanwakkeren, en het locale, kleptocratische regime in het zadel houden, tot het punt waar meer en meer Afghanen misschien best wel eens de Taliban terug zouden willen. Mevrouw Righton, ongewapend en er alles aan doend om onafhankelijk en onpartijdig over te komen, spreekt genoeg mensen, van vechtende zowel als lijdende partijen, om dit aannemelijk te maken. Misschien had een iets kritiekere houding op z’n plaats geweest – pas op de één-na-laatste pagina oppert mevrouw Righton dat Afghanen toch ook zelf enige verantwoordelijkheid hebben voor de chaos in hun land -, en misschien had mevrouw Righton ook iets meer kunnen maken van de contradictie dat enerzijds Afghanen willen dat de buitenlanders zo snel mogelijk vertrekken, maar even later evenzovele Afghanen liever hebben dat de buitenlanders nog wat blijven, omdat er anders een burgeroorlog uitbreekt. Maar over het algemeen is de inhoud van het boek bijzonder realistisch, inclusief a flinke dosis schokkende ervaringen die op een no-nonsense, en toch sensitieve manier worden gepresenteerd, en een fris contrast met alle officiele goed-nieuws lezingen van de afgelopen jaren (zoals ook de Volkskrant reportages vaak boeiend waren).
Wat het boek vooral zo leeswaardig maakt, is dat het niet een aaneenschakeling van oorlogsverhalen en interviews is, maar juist een heel afwisselende opsomming van ervaringen – sommige hebben te maken met het journalistieke werk, maar andere zijn heel persoonlijk, openlijk toegeven dat het best moeilijk is als vrouw in een macho maatschappij, als vrouw in een voornamelijk conservatieve Muslim samenleving, maar meer nog als betrekkelijk eenzaam wezen in den vreemde. Mevrouw Righton schrijft – voor mij heel herkenbaar – over de alledaagse problemen van een huishouden in een onbekend land (niets werkt), over de onzekerheden van het leven als buitenlander in een andere cultuur, en over de angst die ze voelt als kwetsbare, want infidel én vrijgezelle, vrouw in Afganistan. Veel van haar ervaringen komen mij, in afgezwakte vorm, bekend voor van een lang leven als expatriate in soms moeilijke omstandigheden, maar ik ben nooit bang geweest – ik hoefde niet bang te zijn, want ik ben geen vrouw, en dat is een realisatie die dit boek meer dan andere ervaringen, andere verhalen, naar voren brengt. Mevrouw Righton heeft een geweldige prestatie geleverd, en dan heb ik het nog niet eens zo zeer over de journalistiek. En daar mag ze best wat zelfingenomen mee zijn. Voor mij is ze in ieder geval een held.
Een prachtig boek, verplichte literatuur voor iedereen die toegankelijk over het Afghanistan conflict wil lezen, en voor iedereen die zich interesseert in de day-to-day cultuur van Afghanistan.
